Casgliad o chwe ysgrif dreiddgar gan Bruce Griffiths, R. Geraint Gruffydd, Branwen Jarvis, Daniel John Mullins, Pat Williams a'r golygydd ei hun, yn tanlinellu pwysigrwydd elfennau ffydd a gwreiddiau mewn unrhyw ddadansoddiad o gyfraniad Saunders Lewis (1 893-1985) i feysydd llenyddiaeth, ysgolheictod a diwinyddiaeth Gym reig. 14 llun du-a-gwyn.

A collection of six penetrating essays by Bruce Griffiths, R. Geraint Gruffydd, Branwen Jarvis, Daniel John Mullins, Pat Williams and the editor himself, underlining the importance of the elements of faith and roots in any analysis of the contribution of Saunders Lewis (1893-1985) to the fields of Welsh literature, scholarship and divinity. 14 black-and-white photographs.

Gwraidd y llyfr bach hwn oedd y ddau anerchiad a draddoddwyd ym mis Chwefror 2001 ar adeg dadorchuddio’r plac coffa ar wal 6 Wilton Street, Liscard, Lerpwl, lle y magwyd Saunders Lewis yn negawd olaf y 19eg ganrif.

Y siaradwyr ar yr achlysur hwnnw oedd yr Athro R. Geraint Gruffydd a’r Esgob Daniel John Mullins. Ceir yma gipolwg o Lewis y llenor gan y naill, a nodyn cynnil ar ei ffydd grefyddol gan y llall. Nid ydynt yn cynnig rhyw lawer sydd yn newydd am Lewis, hyd y gwn i, ond hyfryd yw cael teyrngedau cynnes gan ddau o’i edmygwyr mwyaf. Nid oes, mae’n debyg gen i, fawr o wahaniaeth rhwng safbwynt y Methodist Calfinaidd a’r Pabydd mewn rhai pethau.

Tipyn hirach yw’r pedair ysgrif a ychwanegwyd at y ddau anerchiad ond, unwaith eto, nid oes llawer sy’n newydd sbon. Mae’r Parchedig D. Ben Rees, sy’n weinidog gyda’r Hen Gorff yn Lerpwl ers llawer blwyddyn, wedi gwneud defnydd helaeth o’r gyfrol Letters to Margaret Gilcriest (1993) ar gyfer ei ysgrif ef ar wreiddiau Lewis ar Lannau Mersi, gan ddyfynnu’n aml o’r llythyrau Saesneg a ysgrifennodd Lewis at ei ddarpar briod. Ceir yma hefyd rai o’i gerddi yn yr iaith Saesneg.

Mae’r Athro Branwen Jarvis hithau’n ystyried dylanwad Margaret Gilcriest ar ffydd a chenedlaetholdeb Lewis. Un o dras Gwyddelig oedd Mrs Lewis, er nad oes llawer o oleuni wedi ei daflu hyd yma ar ei daliadau gwleidyddol. Erys hefyd y dasg o esbonio sut yn union y dylanwadodd y nofelydd Ffrangeg Maurice Barrès ar syniadau Lewis, yn enwedig ar ei ddirnadaeth o’r genedl a’i hoffter o Ffrainc fel gwlad ddelfrydol.

Dr Bruce Griffiths, sydd wedi cyfrannu’n ddisglair i’n dealltwriaeth o ddramâu Lewis, yw’r cyfrannwr parotaf i drafod y llenor heb flewyn ar ei dafod. Eto, dim ond crynhoad a geir yma o Lewis y dramodydd. Mae Bruce Griffiths yn gyfarwydd â’r ffynonellau Ffrengig – Pascal, Camus a Sartre – ac yn ystyried y syniad anuniongred sydd yn rhedeg trwy rhai o’i ddramâu olaf: mae’n werth gamblo ar fodolaeth Duw, gan nad oes dim i’w ennill fel arall. Myfyrdod ar farddoniaeth grefyddol Lewis a geir gan Dr Pat Williams. Unwaith eto, nid oes unrhyw ddefnydd newydd yma: sgwrs festri yw’r cyfan, gwaetha’r modd.

Dyn preifat oedd Saunders Lewis, yn amharod i drafod ei waith a’i fywyd personol ei hun, ac nid yw’r gyfrol hon yn llwyddo i ychwanegu'n sylweddol at ein gwybodaeth ohonynt. Ond byddai’n werthfawr fel cyflwyniad ar gyfer disgyblion y chweched dosbarth, efallai.

Meic Stephens

Gellir defnyddio'r adolygiad hwn at bwrpas hybu, ond gofynnir i chi gynnwys y gydnabyddiaeth ganlynol: Adolygiad oddi ar www.gwales.com, trwy ganiatâd Cyngor Llyfrau Cymru.

It is possible to use this review for promotional purposes, but the following acknowledgment should be included: A review from www.gwales.com, with the permission of the Welsh Books Council.