Astudiaeth o emynau, penillion a thonau Diwygiad 1904-05 a geir mewn casgliadau emynau llai cyfarwydd, boed yn eiriau gwreiddiol neu'n gyfieithiadau gyda gwybodaeth am y cantorion a gynorthwyai'r diwygwyr, ac atodiad helaeth yn cynnwys nifer o'r emynau a'u tonau ynghyd â nodiadau manwl. 18 llun du-a-gwyn.

A study of the hymns, verses and tunes of the 1904-05 Revival found in lesser-known hymn collections, both original words and translations with information about the singers who supported the revivalists, together with a substantial appendix comprising a number of hymns and their tunes and detailed notes. 18 black-and- white illustrations.

Yn y cyfraniad gwerthfawr hwn i ddathliadau canmlwyddiant Diwygiad ’04-05, mae Noel Gibbard wedi ymchwilio’n drwyadl i faes na chafodd ddigon o sylw, ac mae’r nodiadau yng nghefn y gyfrol yn creu llyfryddiaeth werthfawr. Neilltuir 42 tudalen i dri dwsin o benillion ac emynau pwysicaf y Diwygiad a dwsin o’r tonau. Dyfynnir rhagor ohonynt yng nghorff y llyfr.

Mae Gibbard yn tynnu’n sylw yn gywir at bwysigrwydd y canu yn y Diwygiad hwn, wrth bwysleisio iddo fod yn elfen mewn diwygiadau blaenorol, yn enwedig 1859. Dengys i gerddoriaeth offerynnol a’r gymanfa ganu gyfrannu at y Diwygiad. Cyfeirir at rôl merched a phlant, ac at bwysigrwydd gweddi. Ond mae Gibbard yn brin o gydnabod un o agweddau pwysicaf y Diwygiad, sef bod llawer o’r cyfarfodydd yn ddibregeth. Mae hyn yn elfen o’r 'democrateiddio' ar addoli (t.161 n. 52) – y gynulleidfa yn dewis cân, defnyddio alawon poblogaidd Seisnig ac alawon gwerin Cymraeg, ac ati. Nid yw Gibbard yn ymdrin â sut y collwyd hyn o’r capeli ar ôl 1905.

Mae eangfrydedd diwinyddol y Diwygiad yn creu penbleth i Gibbard. Cyfeiria at bwysigrwydd yr emyn 'Lead, kindly light', ond anghofia grybwyll mai John Henry Newman oedd yr awdur – uchel-eglwyswr a droes yn Babydd! Dengys i Elfed gyfrannu’n fawr i’r Diwygiad, ond mynn ddangos fod emynau diwygiadol Elfed yn well na’i emynau diweddar – a oedd yn fwy rhyddfrydol eu diwinyddiaeth. Mae Gibbard felly yn canmol 'dyfnder meddwl' Elfed yn un o’i emynau mwyaf ystrydebol (t. 31).

Rhaid i Gibbard gydnabod i gariad Duw fod yn bwyslais cryfach yn y Diwygiad nag uffern, a bod y syniad Catholig o eiriolaeth Iesu yn ganolog. Anodd i Gibbard gysoni llwyddiant Diwygiad yn cynnwys credoau felly â’i gred ei hun mai 'dros yr etholedigion yn unig y gweddïa Crist' (tud. 40). Nid yw’n gofyn a allai diwygiad a bregethai Grist mor gul â hyn fod wedi denu ymateb fel a gafwyd ym 1904-05.

Byddai’r gyfrol wedi elwa o olygu mwy trwyadl. Ar dro, fe gyflwynir emynydd o’r newydd ar ôl ei gyflwyno eisoes mewn pennod flaenorol; dro arall cyfeirir at enw heb esboniad o bwy ydyw. Weithiau cyfeirir at bennill heb ei ddyfynnu, ond dyfynnir rhai penillion sawl gwaith. Mae gormod o wallau argraffu, a thrueni mawr fod rhai yn yr emynau. Ceir dau wall erchyll ar dud. 24 sy’n llurgunio ystyr yr emynydd a’r awdur.

Mae’r bennod olaf yn ailadrodd sylwadau o gorff y llyfr heb ddod i gasgliadau, ac mae brawddeg olaf y llyfr yn hynod o gloff – gan adlewyrchu beirniadaeth a wneir gan yr awdur ar linell olaf ambell emyn! Ond mae’r llyfr hwn yn gyfraniad gwerthfawr i’r maes, a bydd yn ffynhonnell bwysig i astudio hanes y Diwygiad.

Gethin Rhys

Gellir defnyddio'r adolygiad hwn at bwrpas hybu, ond gofynnir i chi gynnwys y gydnabyddiaeth ganlynol: Adolygiad oddi ar www.gwales.com, trwy ganiatâd Cyngor Llyfrau Cymru.

It is possible to use this review for promotional purposes, but the following acknowledgment should be included: A review from www.gwales.com, with the permission of the Welsh Books Council.