Casgliad o dros 30 o ymsonau a cherddi doniol yn nhafodiaith unigryw tref Caernarfon a luniwyd gan Gruffudd Parry i'w cyflwyno gan Richard Hughes, y Co Bach, ynghyd â CD yn cynnwys chwe pherfformiad byw.

A collection of over 30 humorous monologues and poems in the unique dialect of Caernarfon town written by Gruffudd Parry for Richard Hughes, the Co Bach, including a CD comprising six live performances.

Pan oeddwn yn hogyn bach, arferwn gael lifft i’r ysgol gan Gruffydd Parry a oedd yn athro yn Ysgol Uwchradd Botwnnog. Arferwn chwerthin am ben y Co’ Bach ar y Noson Lawen ar y weiarles, ond wyddwn i ddim mai fy nreifar oedd yn gyrru’r sgript hefyd. Yr actor sydd wastad yn cael sylw, yntê?

Bu rhai o nodweddion tafodiaith Caernarfon ar fy nhafod leferydd erioed, gyda geiriau megis y ‘fodan’, ‘mags’, ‘sgram’ a’r ‘stag’ yn cynnig cryn gredinedd i ni laslanciau ar strydoedd Llanberis yn y pumdegau a’r chwedegau. Ond yn y ‘Dre’ roedd y Cofis go-iawn, a champ Richard Huws a Gruff Parry oedd dod â hwy i sylw cenedlaethol.

Ceir yma dros ddeg ar hugain o ymsonau, cerddi gan fwyaf gydag ambell i ddarn o ryddiaith hefyd. Ceir cyflwyniad gan John Roberts Williams sy’n rhoi crynodeb buddiol iawn o hanes creu cymeriad y Co’ Bach yn y lle cyntaf, ynghyd â geirfa ar gyfer y rhai nad ydynt yn gyfarwydd â’r dafodiaith. Mae’r CD o archif Radio Cymru yn werth ei chlywed (er nad yw ffefrynnau megis ‘Santa Clos’ a Wil Bach a’i dad yn poeri o ben waliau Castell Caernarfon arni). Braidd yn ddi-drefn yw’r detholiad, serch hynny; buasai dyddiadau wrth droed y cerddi wedi bod yn ddefnyddiol gan fod y defnydd yn rhychwantu cyfnod go faith.

Mae’r rhan fwyaf o’r cerddi yn darllen fel mini-comedïau sefyllfa, rhai ohonynt yn abs£wacute;rd, eraill yn gwbl swrealaidd. Doeddwn i ddim yn sylweddoli pa mor dreisgar oedd yr hen fodan: mae hi’n colbio rhywun byth a hefyd, ar y stryd, mewn siopau a hyd yn oed ar gae pêl-droed! Ond ychydig o bechodau eraill sydd yma. Dim rhegi, dim ‘lysh’, nemor ddim rhyw . . . Fel ’na roedd hi yn y Gymru swyddogol bryd hynny: ‘Ond fiw i mi ddeud be’ ddwedodd yr hen fodan,’ chwedl y Co’ Bach, ‘wel – ddim yn fama ar y BBC.’

Ac er gwaethaf yr hwyl, darlun y dosbarth canol o’r dosbarth gweithiol sydd yma: y dyn ar y dôl a’i bladres o wraig fawr dew, a’r mab nad oes mwy o waith yn ei groen na’i dad. Ceir awgrym o wrthdaro cymdeithasol bob hyn a hyn:

‘Wrth gwrs, mae ’na Gaernarfon arall
Town cownsil a’r Maer-how-di-dw
A’r Ediwceshon a’r slobs a’r Rheinws
Ond ’dan ni ddim yn gneud lot efo nhw.’

Ond ychydig iawn o ddefnydd a wneir ohono. Tuag at i fewn y mae’r dychan yn cael ei gyfeirio ym mydolwg hunanddifrïol, hunanfychanol y Co’ Bach. Tai cownsil, rations, dôl . . . Mae cynhwysion cyni’r pum degau i gyd yma; yr hyn sydd ar goll yw tosturi.

Dafydd Huws

Gellir defnyddio'r adolygiad hwn at bwrpas hybu, ond gofynnir i chi gynnwys y gydnabyddiaeth ganlynol: Adolygiad oddi ar www.gwales.com, trwy ganiatâd Cyngor Llyfrau Cymru.

It is possible to use this review for promotional purposes, but the following acknowledgment should be included: A review from www.gwales.com, with the permission of the Welsh Books Council.