|
Casgliad o ysgrifau gan Dafydd Glyn Jones, y beirniad a’r Cyn-ddarllenydd yn y Gymraeg ym Mhrifysgol Cymru, Bangor, a geir yn y gyfrol hon. Mae yna sawl thema gyfunol yn rhedeg drwy’r ysgrifau i gyd, er enghraifft, y syniad o Ynys Brydain, ac o Brydeindod (neu ‘Brydaingarwch’, i ddefnyddio un o dermau’r awdur), yn gyffredinol, y modd y mae’r Cymry wedi ceisio’u diffinio’u hunain drwy’r canrifoedd, a gwahanol oblygiadau ac ystyron y gair ‘cenedl’.
Mae ganddo hefyd ysgrifau pwysig iawn ar y modd y mae’r Cymry wedi eu cyflwyno a’u disgrifio eu hunain drwy gyfrwng hanes, gan adleisio, i raddau helaeth, y dadleuon a’r damcaniaethau ynghylch cyflwyno ac adrodd hanes a gafwyd ers ugain mlynedd a rhagor bellach, adlais o’r ‘hanesiaeth newydd’, er enghraifft. Mae’r ysgrifau ‘Saith Math o Hanes’ a ‘Byw gyda Hanes’ yn trafod mathau arbennig o gyflwyno hanes. Fel y dywed Dafydd Glyn Jones, mae yna ddwy ystyr i’r gair ‘hanes’, sef yr hyn a ddigwyddodd a’r hyn a adroddwyd, hynny ydi, mae’n dibynnu pwy sy’n traethu am yr hyn a ddigwyddodd, ac mae hwn yn bwnc pwysig.
Mae pob un o ysgrifau’r gyfrol yn dreiddgar ac yn ddiddorol, a cheir trafodaethau gwych ar Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan; ar ‘Draddodiad Emrys ap Iwan’, ac ysgrif ragorol yn dwyn y teitl ‘Gwlad y Brutiau’ (nid ‘Gwlad y Bryniau’, sylwer). Mae Dafydd Glyn Jones yn hanesydd ac yn feirniad gwybodus a chraff, a hawdd canfod hynny wrth ddarllen y llyfr hwn.
Mae’n trafod pethau o bwys inni. Rhag ofn i neb feddwl ein bod yn byw mewn Cymru wynfydedig, berffaith, gyda’r Cynulliad ac S4C yn ein cynnal rhag dilead, darllener y rhybuddion a geir yn ‘Byw gyda Hanes’ (ac mewn sawl man arall hefyd o ran hynny); darllener, er enghraifft, y paragraff cryf sy’n diweddu â’r frawddeg: ‘Ac onid y pryder yw fod y mymryn ymreolaeth gyfyngedig wedi dod yn rhy hwyr i allu ei achub [sef y bywyd Cymraeg]?’ (t. 282)
Darllenwyd y proflenni’n ddiofal yma a thraw, gan adael ‘yn’ wedi’i ddyblu mewn un man, ac ni wn beth ydi ystyr y frawddeg hon: ‘Dyma ef bellach mae wedi newid iaith’ (wrth sôn am ganu pop Cymraeg). Ai ‘Dyma ef bellach wedi newid iaith’ (heb y ‘mae’) a olygir, neu a all atalnodi gwell achub y frawddeg: ‘Dyma ef, bellach; mae wedi newid iaith’. A gamddarllenwyd y proflenni yma? Yn sicr, nid o ben Cymreigydd a gramadegydd mor drwyadl-sicr o’i bethau ac mor ofalus o’i iaith â Dafydd Glyn Jones y daeth y frawddeg. Mae’r Britanni yn codi eu pennau yn rhy aml o ailadroddus yn y gyfrol, a chawn ein hatgoffa’n fynych fod y bobl hyn wedi colli eu gwlad oherwydd eu pechodau (stori Gildas). Mân frychau yw'r rhain mewn cyfrol ddiddorol, heriol, addysgiadol; cyfrol dreiddgar mewn mannau a phryfoclyd yn aml. Cyfrol arbennig iawn.
Alan Llwyd
Gellir defnyddio'r adolygiad hwn at bwrpas hybu, ond gofynnir i chi gynnwys y gydnabyddiaeth ganlynol: Adolygiad oddi ar www.gwales.com, trwy ganiatâd Cyngor Llyfrau Cymru.
It is possible to use this review for promotional purposes, but the following acknowledgment should be included: A review from www.gwales.com, with the permission of the Welsh Books Council.
|
